MPB Meets: Klimaatfotograaf Ragnar Axelsson

Met een carrière van meer dan veertig jaar is Ragnar Axelsson een van de meest vooraanstaande fotografen van het Noordpoolgebied. Zijn indrukwekkende zwart-wit fotografie, die de schoonheid en kwetsbaarheid van dit gebied vastlegt, heeft tientallen prijzen gewonnen en is gepubliceerd in negen boeken. Zijn werk is wereldwijd te zien geweest in tijdschriften en tentoonstellingen en staat vooral bekend om de documentatie van de dramatische gevolgen van de klimaatcrisis.

Tussen 1976 en 2020 werkte hij als fotojournalist voor de grootste krant van IJsland, Morgunblaðið. Voor zijn Arctische fotografie ontving hij de Orde van de Valk (Ridderkruis), de hoogste onderscheiding die IJsland aan zijn burgers verleent.

Zijn door MPB gesponsorde overzichtstentoonstelling Where the World is Melting, met adembenemende beelden van mensen, dieren en landschappen in IJsland, Groenland, Siberië en daarbuiten, was in 2023 te zien in het Museum voor Moderne Kunst Deichtorhallen in Hamburg, Duitsland.

In dit interview deelt Ragnar zijn ervaringen uit zijn jeugd in IJsland, zijn passie voor fotografie en de rol die fotografen kunnen spelen in het vergroten van het bewustzijn over de klimaatcrisis. Lees verder om meer van Ragnar te horen en bekijk zijn indrukwekkende werk hieronder.

Wat heeft je geïnspireerd om fotograaf te worden?  

‘Mijn avontuur als fotograaf begon toen ik acht jaar oud was en foto's maakte met de camera van mijn vader. Ik groeide op op een kleine, geïsoleerde boerderij aan de zuidkust van IJsland, waar ik een geweldige tijd had. Het was fantastisch om de mensen op de boerderij, de vogels, het landschap en de gletsjers vast te leggen. Dat magische moment waarop je de ontwikkelde foto's voor het eerst ziet, wil je keer op keer ervaren.’

Dus je bent begonnen met analoge fotografie en daarna overgestapt op digitale fotografie?  

‘Klopt! Ik gebruik nog steeds beide. Digitale camera's zijn tegenwoordig geweldig, maar ik begon met analoog in de doka. Toen ik voor het eerst drie weken in Groenland was, duurde het een maand om de rolletjes te ontwikkelen. Het voelde alsof ik op kerstcadeaus wachtte, altijd maar afvragend of de foto's goed gelukt waren. Met een digitale camera kan ik dat direct zien.’

Was het altijd duidelijk dat je fotograaf wilde worden?  

‘Eigenlijk wilde ik piloot worden en heb ik leren vliegen, maar er waren destijds weinig banen. Toen ben ik fotograaf geworden voor een krant, wat een geweldige opleiding was. Je wist nooit waar je die dag naartoe zou gaan; het was altijd een avontuur. Maar op een gegeven moment richtten kranten zich steeds meer op het fotograferen van beroemdheden die vaak niet eens wisten waarom ze beroemd waren. Dat maakte het fotograferen minder leuk voor me. Het mooiste vind ik om bescheiden mensen te fotograferen, omdat zij veel meer over hun omgeving kunnen vertellen. In films en talkshows worden acteurs vaak als 'helden' neergezet, maar de echte helden vind je in de echte wereld.’

Denk je dat het leven op een eiland je manier van werken heeft beïnvloed?

‘Ja, absoluut. In IJsland ben je op een bepaalde manier echt verbonden met de omgeving. Ik ga altijd naar buiten, zelfs bij slecht weer, omdat ik geloof dat dat de beste foto's oplevert. Het maakt je sterker en je leert om niet bang te zijn voor de elementen. Soms voel ik me een beetje als Robinson Crusoë op een onbewoond eiland: niemand weet wie je bent, dus je kunt gewoon je eigen ding doen. Als iemand er geen interesse in heeft, boeit het me niet. Je speelt geen gitaar voor koeien; je speelt voor wie het lied begrijpt. Dat beschrijft mijn mentaliteit wel. Ik blijf doen wat ik moet doen: de omstandigheden op de Noordpool documenteren. 

De Noordpool is een uitdagende plek. Het is er koud en je hebt veel passie nodig. Zoals veel fotografen ben ik naar Afrika gegaan om foto's te maken, maar ik had het gevoel dat ik daar iedereen aan het kopiëren was. Daarom zocht ik een andere richting. Ik ben opgegroeid in de kou, dus dat voelt natuurlijker voor mij. Je moet je hart volgen als je het gevoel hebt dat je iets doet dat betekenis heeft. Zelfs als die betekenis misschien pas over honderd of tweehonderd jaar wordt erkend. Wat ik heb vastgelegd, kan niet opnieuw worden herhaald, net als het werk van schilders uit de 16e of 17e eeuw. Zij werden toen niet altijd zo gewaardeerd als nu.’

Was er een specifiek moment waarop je de ernst van de klimaatcrisis inzag?

‘Ja, dat moment kwam toen ik op tienjarige leeftijd boeren op het land fotografeerde. Ik herinner me dat ik me afvroeg hoe het er over vijftig of honderd jaar uit zou zien. Door de jaren heen zag ik veranderingen plaatsvinden, maar het drong echt tot me door in 1985. Ik was in Thule, het meest noordelijke dorp van Groenland, en zag een oude man buiten zitten. Hij keek naar de lucht, snoof de lucht op en zei iets dat ik niet begreep. Pas na vijf dagen vond ik iemand die kon vertalen. Hij vertelde me dat er iets mis was, dat het niet zo hoorde te zijn. Dat moment opende mijn ogen: deze mensen wisten wat er aan de hand was en maakten deel uit van het verhaal dat we in boeken lezen. Vanaf dat moment begon ik dingen beter te observeren en alles te documenteren wat kon veranderen.

Een goed voorbeeld is het ijs op de Noordpool. Vroeger kon je er veilig op lopen, maar nu is het helemaal niet meer veilig. Over twintig of dertig jaar kun je er misschien zelfs met een boot naartoe varen. Sommige gebieden veranderen echt drastisch.’

Welke rol spelen fotografen bij het documenteren van de klimaatcrisis?

‘Fotografen spelen een cruciale rol. Ik geloof dat foto's de wereld al veranderd hebben en mensen bewust maken, zoals de iconische foto van het meisje dat wegrent voor de napalmbom in Vietnam. Dat beeld heeft de oorlog veranderd. Er zijn ook andere belangrijke foto's, zoals die van het vergiftigde water in Minamata, gemaakt door Eugene Smith. Dit soort beelden en verhalen heeft de kracht om veranderingen teweeg te brengen.

Ik probeer mensen bewust te maken van het leven in Scandinavië en hen aan te moedigen om zich zorgen te maken en kansen te grijpen. Veel mensen denken dat het klimaatprobleem hen niet aangaat en dat het ergens anders op de planeet gebeurt. 

Maar ik geef geen les; ik laat de wetenschappers vertellen wat er precies aan de hand is. Het is echter van groot belang om de veranderingen te documenteren, want ze gebeuren echt. Ik heb het zelf gezien en zie het nog steeds. Wetenschappers hebben meer kennis en kunnen de omstandigheden nauwkeuriger beschrijven, maar fotografie en videografie zijn ook van groot belang. Ik denk dat in de komende jaren alle ogen op IJsland en het noorden gericht zullen zijn vanwege het smeltende zee-ijs en de krimpende gebieden. Deze veranderingen zijn onmiskenbaar en vinden plaats voor onze ogen.’

Welke apparatuur gebruik je? Wissel je vaak van apparatuur?

‘Ik gebruik Leica! Dit merk is altijd al mijn favoriet geweest, en ik ben dol op de kwaliteit. Ik heb ze gebruikt bij temperaturen tot -53 °C. Ik zorg er altijd voor dat ik genoeg batterijen bij me heb, omdat ze snel leeggaan, maar de camera's blijven altijd functioneren. Ik heb mijn camera zelfs al eens in de oceaan laten vallen, en hij doet het nog steeds. Het is echt een werkpaard. Ik ben dankbaar dat ik met dit merk mag werken. Het voelt een beetje zoals het zijn van een fan van een band of een voetbalclub; je blijft er je hele leven aan verbonden.’

Hoe ziet jouw creatieve proces eruit?

‘Ik heb geen vast creatief proces, maar ik voel altijd de drang om iets te doen. Mijn doel is om altijd minstens één goede foto te maken; dat is een levenslange missie voor mij. Ik vergelijk fotografie vaak met muziek. Paul McCartney schreef bijvoorbeeld een nummer geïnspireerd door iets wat hij op de radio hoorde, maar zijn versie klonk heel anders. Zo raak ik ook geïnspireerd door andere fotografen en kunstenaars en probeer ik te doen wat goed voelt. Daarnaast heb ik de ambitie om beter te worden en om creatief bezig te blijven. Het is cruciaal om nederig te blijven; als je denkt dat je al geweldig bent en niet meer naar buiten hoeft, dan is dat het einde.’

Wat waren tot nu toe de grootste uitdagingen in jouw carrière?

‘Mijn grootste uitdagingen komen altijd naar voren tijdens mijn reizen, vooral in de Noordelijke IJszee. Denk aan stormen die de terugreis bemoeilijken of extreme kou die invloed heeft op mijn apparatuur. Ik heb in slecht weer gevlogen en soms moest ik echt vechten om veilig terug te komen. Maar naarmate ik ouder word, word ik voorzichtiger. Toen ik jong was, voelde ik me onoverwinnelijk en ik realiseer me nu dat ik veel risicovolle dingen heb gedaan in de elementen, in plekken zoals Groenland, IJsland en Siberië. De extreme kou is ook een grote uitdaging; met dikke handschoenen is het moeilijk om te fotograferen, en als je ogen tranen, kun je nauwelijks zien wat je vastlegt. Het vergt dus veel doorzettingsvermogen.’

Heb je ooit gedacht dat het allemaal te veel is? Zo ja, heb je tips om door te gaan?  

‘Voor mij is opgeven nooit een optie. Ik maak wel de afweging of het zinvol is om naar bepaalde plekken te reizen voor foto's. Als het te gevaarlijk lijkt en de kans om mooie beelden te maken klein is, dan laat ik het liggen.’

Heb je hoop dat we de klimaatcrisis op de een of andere manier kunnen beperken?  

‘Onze planeet ondergaat zeker opwarming. Het is al eerder warmer en kouder geweest, dus wat de toekomst brengt, weet ik niet. Wetenschappers zullen ons dat moeten vertellen. Maar we vervuilen zeker te veel, dus we moeten voorzichtig zijn. Toch ben ik hoopvol. Wetenschappers doen snel onderzoek en krijgen elk jaar meer informatie. Ik geloof dat we deze crisis nog kunnen aanpakken. We zijn met bijna acht miljard mensen op de planeet, wat veel is. 

Ik luister naar wetenschappers en lees wat ze zeggen. Ik denk dat ze een stem nodig hebben via onze beelden, want ze worden vaak niet genoeg gehoord, terwijl ze veel te zeggen hebben.’

Waar werk je op dit moment aan?  

‘Momenteel focus ik me voornamelijk op het Arctische project. Ik reis bijvoorbeeld naar Alaska en Groenland om te documenteren wat er gebeurt als mensen hun dorpen moeten verlaten omdat ze niet genoeg kunnen jagen. Ze zijn genoodzaakt naar grotere steden te verhuizen. Dit is interessant om te fotograferen omdat het echt plaatsvindt en de beelden laten zien waarom ze vertrekken. Dit maakt deel uit van het project.  

Deze tentoonstelling is ook een stap in de richting van dit project. Ik fotografeer alle acht Arctische landen en dat is een reis door al deze gebieden. Ze zijn allemaal heel verschillend, maar delen ook veel gemeenschappelijke uitdagingen. Een van die problemen is het snel smeltende ijs. Veel planten en dieren sterven of worden elke dag zieker. De wereld verandert echt. Het is zorgwekkend dat er veel mensen zijn die denken dat er niets aan de hand is, want dat is heel gevaarlijk.’

Dankjewel Ragnar!

Lees meer interviews op onze MPB Blog.