MPB Meets: Onderwaterfotograaf Laurent Ballesta

Laurent Ballesta is diepzeeduiker, marien bioloog en meervoudig bekroond fotograaf – een sleutelfiguur in de hedendaagse onderwaterverkenning. Met zijn Gombessa-expedities, documentaires voor Arte en publicaties in National Geographic heeft hij één helder doel voor ogen: het leven onder de zeespiegel in beeld brengen en zijn verhalen vertellen via fotografie.

"Ik groeide op in een tijd waarin we de hele week uitkeken naar de documentaire Becoming Cousteau [over filmmaker en avonturier Jacques-Yves Cousteau]. Het ging altijd om meer dan alleen beelden: het was een avontuur."

Als kind speelde Ballesta scènes uit de films van Commandant Cousteau na op de stranden van Carnon, samen met zijn broer. Geen wonder dus dat hij uiteindelijk duiker en bioloog werd.

"Op het land is geduld een deugd. Onderwater is het een onbereikbare luxe. Ik probeerde geen mooie beelden te maken – ik wilde mysteries vastleggen."

Fotografie als verlengstuk van de blik

Onder water is tijd schaars. Daarom is fotografie voor Ballesta veel meer dan een geheugensteun: het is een manier om te begrijpen. Voor hem werd fotografie al snel een middel om het vluchtige moment van observatie onder het wateroppervlak op te rekken. Zo kon hij details vangen die voor het blote oog onzichtbaar zijn – en nét iets langer blijven bij kleine oceaanwezens.

Waar wetenschap en fotografie elkaar ontmoeten

"De foto heeft de wetenschap altijd alleen maar versterkt."

In 2000 richtte Ballesta samen met kunstenaar Pierre Descamps Andromède Océanologie op. Hun doel? De mariene wetenschap op een andere manier benaderen – met beelden als wetenschappelijk bewijs. Een van Ballesta’s eerste wapenfeiten was een nachtelijke foto van een kleine, onbekende grondel. Dankzij die opname kon een Britse professor het diertje eindelijk als vis classificeren – tot dan toe was het slechts bekend van een aangespoeld karkas, twintig jaar eerder.

"Er zijn een paar beslissende beelden uit het begin van mijn carrière, zoals die van de kleine Andromède-grondel die ik maakte toen ik nog student was..."

Het Gombessa-project

Het Gombessa-project van Laurent Ballesta draait om het onderzoeken van enkele van de zeldzaamste en meest ongrijpbare zeedieren en natuurverschijnselen op aarde. De wetenschappelijke Gombessa-expedities zijn erop gericht om specifieke onderwaterfenomenen wereldwijd in beeld te brengen. Een van zijn meest onvergetelijke duiken? De ontmoeting met de coelacanth – een prehistorische vis waarvan men dacht dat hij 65 miljoen jaar geleden was uitgestorven. In 2009 organiseerde Ballesta een expeditie om het dier te vinden, en meteen bij de eerste duik was het raak. De foto die hij toen maakte was niet alleen een wetenschappelijke mijlpaal, maar ook een persoonlijk hoogtepunt. Het leverde hem zijn eerste publicatie in National Geographic op en luidde het begin in van zijn langdurige samenwerking met het tijdschrift.

"Dit was mijn eerste publicatie in National Geographic, mijn eerste film voor Arte, en het begin van de Gombessa-expedities."

700 haaien in het donker

In 700 Sharks Into the Night, een documentaire en fotoreeks van Ballesta, duikt hij zonder bescherming midden in een school grijze rifhaaien. Het project, opgenomen in het Fakarava-atol in Frans-Polynesië, legt het gecoördineerde jachtgedrag van haaien vast tijdens een groepsparing van koraalbaarzen.

Met intensieve nachtduiken, spectaculaire beelden en een technische opstelling waarin de iconische Nikon D5 Dual XQD een hoofdrol speelde, biedt de documentaire een zeldzaam intieme kijk op het leven onder de oppervlakte.

De rol van de toegewijde fotograaf

"Laat zien dat de wereld prachtig en belachelijk is. Laat zien dat ze ons overstijgt, dat ze sterker is dan wij..."

Alle expedities van Ballesta zijn verbonden aan concrete wetenschappelijke programma’s – en soms kunnen beelden daadwerkelijk het verschil maken in lokaal beleid. Zijn werk heeft onder meer bijgedragen aan duikverboden ’s nachts, beheersplannen voor lagunes en de oprichting van beschermde gebieden op Corsica.

"Zelfs in Fakarava, ook al hebben we daar wat kleine overwinningen behaald, is het aantal bezoekers sinds onze films vertienvoudigd. Dat legt een echte verantwoordelijkheid bij mij. Maar denken dat je het bestaan van een plek geheim moet houden, terwijl we met bijna acht miljard mensen zijn, is naïef."

De expedities van Ballesta hebben zichtbaar bijgedragen aan mariene natuurbescherming. In Rangiroa leidde zijn onderzoek naar de grote hamerhaai tot de invoering van een beheersplan voor de lagune. Tijdens zijn zesde Gombessa-expeditie, bij Cap Corse, resulteerde zijn studie van mysterieuze cirkelvormige patronen in het water zelfs in een verbod op beroepsvisserij in dat gebied.

Hechte teams, eigen blik

"Ik ben heel democratisch... behalve als het om foto’s gaat." "De aanpak die ik het liefst heb – ook al jaagt dat mijn collega’s soms op de kast – is solo duiken."

Hoewel het technische team van Andromède Océanologie onmisbaar is voor de logistiek en videobeelden, blijft de fotografie het exclusieve domein van Ballesta zelf. Hij geeft toe dat alleen duiken hem scherp houdt, maar erkent ook dat een goede teamstructuur helpt om zijn visuele ambities waar te maken. Zijn ideale setup? Een team van vier duikers, verdeeld in twee duo’s: een cameraman met assistent, en hijzelf met een vaste supportduiker.

De juiste apparatuur kiezen

"Als kind kon ik geen foto’s maken. Het was gewoon te duur."

Laurent bleef jarenlang trouw aan analoge fotografie, puur zodat hij de onderwaterlenzen van Nikon kon blijven gebruiken. Pas toen het digitaal mogelijk werd om het licht uit de diepte vast te leggen met een extreem hoge ISO-gevoeligheid, maakte hij de overstap.

Tegenwoordig maken camera’s als de Nikon Z9 het mogelijk om onzichtbare landschappen te verkennen: kliffen, kloven, zeereizen – een complete onderwaterwereld die verder reikt dan het cliché van het ‘mooie plaatje’.

Ballesta vertelt dat hij de overstap maakte van digitale spiegelreflex naar spiegelloos met de Nikon Z9, vooral vanwege de betere prestaties bij weinig licht – een onmisbare eigenschap bij diepzeeduiken. Ook de compatibiliteit met waterdichte onderwaterbehuizingen was een doorslaggevende factor: essentieel bij het werken in extreme omstandigheden.

Ballesta’s advies aan fotografen

"Begin gewoon waar je bent"

Je hoeft niet naar de Galápagoseilanden te reizen om foto's te maken die ertoe doen. Een plek dichtbij huis, die je goed leert kennen en waar je steeds op terug kunt vallen, is minstens zo waardevol als een exotisch avontuur. Sommige van Ballesta’s eerste publicaties gingen over de zeepaardjes in het Étang de Thau – vlakbij waar hij opgroeide in Zuid-Frankrijk.

Het beeld als zoektocht naar mysterie

Laurent Ballesta laat met zijn werk zien dat fotografie veel meer is dan een visuele kunstvorm. Het is een manier om te communiceren, om ecologische bewustwording te vergroten en om het leven te vieren – in al zijn grillige, verborgen en wonderlijke vormen.

Dat is een bescheiden maar krachtige herinnering aan hoe immens en mysterieus de onderwaterwereld nog altijd is. Toen we Ballesta onze laatste vraag stelden – "Zijn er nog plekken onder water waar je van droomt om ze te verkennen?" – antwoordde hij eenvoudig: "Te veel om op te noemen."