MPB ontmoet Alice Cazenave: de Innovator die de Doka Verduurzaamt

Achter elke indrukwekkende foto schuilt een verhaal dat vaak onopgemerkt blijft—over chemie, materialen en de impact op het milieu. Alice Cazenave, fotografisch kunstenaar en gepromoveerd onderzoeker, heeft een passie voor duurzame, analoge fotografie. Als adviseur bij The Sustainable Darkroom werkt ze aan innovatieve methoden om de ecologische voetafdruk van traditionele fotografische processen te verkleinen. Van experimenten met plantaardige ontwikkelaars tot onderzoek naar de milieu-impact van zilverwinning, haar werk draait om het herdefiniëren van de relatie tussen fotografie en duurzaamheid.

In dit interview vertelt Alice over haar creatieve zoektocht, de drijfveren achter The Sustainable Darkroom en haar visie op een groenere toekomst voor de fotografie.

Je werkt sinds 2020 met The Sustainable Darkroom. Kun je ons vertellen wat dit initiatief precies inhoudt?

‘The Sustainable Darkroom is een internationaal collectief dat kunstenaars en docenten helpt om fotografie op een meer ecologisch verantwoorde manier te benaderen. We richten ons op het ontwikkelen, onderzoeken en onderwijzen van minder schadelijke methoden voor filmverwerking en afdrukken, terwijl we tegelijkertijd de bredere milieu- en sociale impact van traditionele fotografie onder de loep nemen.  

Het draait niet alleen om alternatieve technieken, maar ook om bewustwording—het zichtbaar maken van de verborgen milieukosten van fotografie en het stimuleren van duurzamer werken zonder creativiteit in te perken. Op dit moment ligt de verantwoordelijkheid grotendeels bij individuele fotografen, maar we willen ook de industrie in beweging brengen. Door fabrikanten en instituten aan te moedigen hun ecologische voetafdruk serieus te nemen, hopen we echte verandering teweeg te brengen.  

Onze activiteiten variëren van workshops over filmontwikkelaars op plantaardige basis tot artist-in-residence programma’s, waar kunstenaars nieuwe ecologische methoden kunnen onderzoeken en hun bevindingen wereldwijd delen. Tijdens workshops werken we bijvoorbeeld met een ontwikkelaar op basis van ascorbaat en plantenextracten—een milieuvriendelijk alternatief voor conventionele chemie. Maar The Sustainable Darkroom gaat verder dan alleen minder giftige processen. Het draait om een nieuwe kijk op de geschiedenis van fotografie, een bewuste omgang met materialen en een duurzame toekomst voor het medium.’

Was er een moment waarop je besefte dat analoge fotografie duurzamer moest?  

‘Dat besef groeide geleidelijk. We staan zelden stil bij de impact van filmontwikkeling—waarom film bijvoorbeeld een uur lang gespoeld moet worden of waar de metalen en chemicaliën die in de productie worden gebruikt eigenlijk vandaan komen.  

Een van mijn eerste projecten waarbij ik de link tussen fotografie en ecologie onderzocht, was het maken van Pelargonium-afdrukken—een techniek waarbij beelden worden gecreëerd op levende bladeren. Ik plaatste een negatief over een blad, belichtte het en gebruikte een natuurlijke kleuring om de afbeelding zichtbaar te maken. Dat was mijn eerste stap in het verkennen van planten als fotografisch materiaal, en het wakkerde mijn nieuwsgierigheid meteen aan.  

Pas toen ik andere kunstenaars ontmoette en mijn promotieonderzoek verdiepte, ging ik echt inzien welke ecologische en sociale kosten verbonden zijn aan traditionele fotografie. Denk aan de milieuvervuiling die ontstaat bij het winnen van zilver en het chemisch intensieve proces dat nodig is om film te produceren. Analoge fotografie heeft een magische aantrekkingskracht, maar het is tijd om na te denken over hoe we die magie op een duurzamere manier kunnen behouden.’

Denk je dat je focus op ecologische methodes je creativiteit ooit heeft beperkt?  

‘Helemaal niet—het heeft mijn creativiteit juist verrijkt. Mijn werk draait om het hergebruiken van materialen, het minimaliseren van afval en het vinden van nieuwe waarde in wat anders als restmateriaal zou worden beschouwd. Dit dwingt me om buiten de gebaande paden te denken en te experimenteren met onconventionele processen.  

Een bijzonder project waaraan ik werkte in het westen van New York, bracht me samen met Kalen Fontenelle, een Seneca-fotograaf. We fotografeerden White Corn, een gewas dat door de Seneca met zorg en toewijding werd verbouwd, lang voordat de fotografische industrie haar intrede deed en het land vervuilde. Om die geschiedenis te erkennen, ontwikkelden we de foto met een oplossing die overbleef na het koken van de maïs—een symbolisch gebaar om de toxische en koloniale erfenis van analoge fotografie ter discussie te stellen.  

Werken met planten als fotochemie brengt altijd een element van verrassing en ontdekking met zich mee. Elke plant heeft unieke chemische eigenschappen en een eigen verhaal, wat elke ontwikkelingssessie onvoorspelbaar en spannend maakt. Sommige fotografen streven naar volledige controle in de donkere kamer, maar ik laat me liever leiden door de materialen. In plaats van beperkend te zijn, heeft het experimenteren met plantaardige ontwikkelaars mijn blik verruimd en me nieuwe esthetische mogelijkheden laten ontdekken—mogelijkheden die ik nooit had kunnen vinden als ik vasthield aan traditionele methodes.’

Je zei dat je onderzoek zich afspeelt in de VS. Is daar een specifieke reden voor?  

‘Mijn onderzoek richt zich op de metalen, oplosmiddelen en vervuilende stoffen die een rol spelen in de productie van film, met een speciale focus op zilver. Zilver is essentieel voor analoge fotografie omdat zilverzouten film lichtgevoelig maken. Zonder zilver zou het proces zoals wij dat kennen niet bestaan.  

Omdat zilver zo’n cruciale rol speelt, onderzoek ik de koloniale, sociale en ecologische gevolgen van zilverwinning en het gebruik ervan in de filmindustrie. Dit bracht me naar verschillende locaties in de VS, zoals Nevada, waar veel zilver wordt gewonnen, en New York, waar Kodak’s grootste chemische fabriek staat. Door daar onderzoek te doen, probeer ik de vervuiling en bredere milieueffecten van de fotografische industrie beter te begrijpen.’

Wat voor apparatuur en accessoires gebruik je?  

‘Mijn camerauitrusting is vrij eenvoudig. Ik had ooit een Pentax 6x7, waar ik gek op was, maar die was behoorlijk zwaar en is helaas gestolen. Nu werk ik met een Yashica Mat middenformaatcamera, compact, licht en met prachtige resultaten. Daarnaast gebruik ik nog steeds een Canon AE-1, een kleinbeeldcamera die ik tientallen jaren geleden van mijn moeder kreeg. Die camera is ongelooflijk robuust en blijft me keer op keer verbazen.  

Digitale fotografie heeft me nooit echt aangesproken—het voelde gewoon niet als mijn medium. Net als veel andere analoog fotografen ben ik vooral gefascineerd door de tastbare, materiële kant van analoge fotografie. Natuurlijk heeft digitale fotografie ook een fysieke component, met metalen en energie-intensieve opslag, maar het biedt niet dezelfde ervaring van iets maken. Mijn focus ligt minder op het fotograferen zelf en meer op het experimenteren in de donkere kamer en het werken met chemie. Voor mij zit de echte magie in het fysieke proces van het afdrukken, in plaats van alleen in het vastleggen van het beeld.’

All About Plants

Je vertelde over het gebruik van verschillende planten in je chemie. Geven verschillende soorten planten ook verschillende effecten?  

‘Ja, absoluut. Verschillende planten hebben unieke chemische eigenschappen, wat direct invloed heeft op het eindresultaat. De combinatie van plantenchemie en papier kan uiteenlopende tinten opleveren. Sommige planten zorgen voor warme, roodbruine tinten, terwijl andere diepere zwarttinten creëren. Daarnaast speelt ook de emulsie van het papier en de samenstelling van de zilverdeeltjes daarin een grote rol.  

Over het algemeen leveren doe-het-zelf fotochemicaliën op basis van planten vaak zachtere, subtielere tinten op dan industriële chemicaliën. Maar soms zijn de resultaten net zo krachtig en intens als traditionele methodes. Het blijft een mix van experimenteren en ontdekken—de uitkomst is nooit helemaal voorspelbaar, en dat is precies wat het zo spannend maakt.’

Als je het hebt over het gebruik van planten, bedoel je dan planten die je thuis of in de tuin vindt?  

‘Absoluut. Ik geef de voorkeur aan planten die lokaal beschikbaar zijn, in plaats van ingrediënten te gebruiken die van de andere kant van de wereld komen. Dat betekent dat ik op een verantwoorde manier verzamel in de openbare ruimte, tuinplanten gebruik en werk met verschillende plantendelen zoals schors, wortels en bladeren—alles wat kan bijdragen aan het ontwikkelen van zwart-witfoto’s.  

Veel van mijn werk is gebaseerd op planten die groeien op de locaties waar ik onderzoek doe in de VS. Ik was vooral geïnteresseerd in waarom bepaalde planten juist in vervuilde gebieden floreren en wat hun rol daar is. Sommige planten kunnen bijvoorbeeld zware metalen uit de bodem opnemen en opslaan in hun botanische structuur. Ik gebruikte zulke planten om fotografische ontwikkelaars te maken. In Nevada, waar de foto-industrie in het verleden veel zilver heeft gewonnen, werkte ik met woestijnplanten die helpen de grond te stabiliseren door hun wortelstelsels. Dit was voor mij een manier om ecologische verhalen naar voren te brengen die normaal gesproken onderbelicht blijven in de geschiedenis van fotografie.  

Zelfs heel gewone planten kunnen worden gebruikt. Gemaaid gras en gevallen bladeren bevatten bijvoorbeeld fenolverbindingen die helpen bij het ontwikkelen van beelden. Kruiden zoals pepermunt, rozemarijn en tijm zijn bijzonder effectief omdat ze rijk zijn aan deze stoffen. Het mooie is dat dit proces niet alleen een duurzaam alternatief biedt, maar ook een diepere verbinding creëert tussen fotografie en de natuurlijke omgeving waarin het wordt gemaakt.’

Ongefilterde verandering

Hoe denk je dat duurzaamheid de fotografie-industrie beïnvloedt?  

‘Duurzaamheid in fotografie krijgt steeds meer aandacht, maar de focus ligt vaak op het documenteren van milieuproblemen in plaats van op de materialen en processen die worden gebruikt om het werk te maken. Het is één ding om beelden vast te leggen van milieuschade, maar als de manier waarop je die beelden produceert zelf bijdraagt aan het probleem, dan werkt dat tegenstrijdig. Gelukkig beginnen steeds meer fotografen en instellingen dit in te zien.  

Bij The Sustainable Darkroom moedigen we een diepgaandere benadering aan. We kijken naar alles—van de gebruikte chemicaliën tot hoe materialen worden ingekocht en uiteindelijk worden weggegooid. Steeds meer fotografen experimenteren met plantaardige ontwikkelaars en hergebruiken verlopen materialen. Maar voor echte verandering moet de industrie als geheel, en vooral de grote fabrikanten, verantwoordelijkheid nemen. Ze moeten bewuste keuzes maken om hun ecologische impact te verkleinen. Mijn hoop is dat deze verschuiving niet alleen door individuen wordt gedragen, maar dat duurzaamheid een vaste en vanzelfsprekende pijler wordt in hoe de industrie zichzelf ontwikkelt.’

Hoe creëer je bewustzijn en hoe betrek je de internationale fotografiegemeenschap bij ecologisch verantwoorde praktijken?  

‘We vergroten het bewustzijn en betrekken de internationale fotografiegemeenschap via tentoonstellingen, workshops en sociale media. Samen met mijn collega’s Edd Carr en Hannah Fletcher tonen we ons werk in grote galerieën zoals de Saatchi Gallery in Londen en het Chappe Art Museum in Finland. Die institutionele erkenning helpt om ecologische fotomethoden uit de niche te halen en ze deel te maken van het bredere fotografiediscours.  

Sociale media spelen ook een grote rol in het verbinden van kunstenaars. Veel mensen worden aangetrokken door het idee van werken met planten, maar we maken ook duidelijk dat duurzaamheid verder gaat dan alleen alternatieve chemie. Het is net zo belangrijk om afval te minimaliseren en verantwoord om te gaan met gebruikte chemicaliën. Onze publicaties, waarin we onderzoek en experimenten documenteren, helpen kunstenaars wereldwijd om met ecologische methoden aan de slag te gaan, zelfs als ze niet persoonlijk bij een workshop aanwezig kunnen zijn.  

Daarnaast hebben we een online gemeenschap via Patreon en Discord, waar leden hun experimenten delen, vragen stellen en van elkaar leren. Dit bespaart enorm veel tijd en werk, omdat je niet alles zelf hoeft uit te zoeken. Toegankelijkheid is een van onze kernwaarden, en we willen fotografen laten zien dat ze niet afhankelijk hoeven te zijn van industrieën waar ze niet achter staan. Dat besef is vaak enorm bevrijdend.’

Dankjewel, Alice (@alice_cazenave_, @sustainabledarkroom)! Lees meer inspirerende interviews op onze MPB Blog.