How to: Zwart-wit Foto’s Bewerken

Veel fotografen hebben een fascinatie voor zwart-wit fotografie. Door de kleur weg te nemen, is er meer ruimte voor het oog om te focussen op aspecten als licht en schaduw, vormen en textuur. Bij het maken van een goede zwart-witfoto komt echter wat meer kijken dan je camera simpelweg in de zwart-witstand zetten.

Het geheim is om de foto op de juiste manier te bewerken, met name om het contrast in de foto naar voren te halen. Hiermee train je je oog en dit helpt je in de toekomst om te beoordelen welke onderwerpen goed uit de verf komen in zwart-wit.

Maike Jarsetz is een Duitse fotograaf en werkt als trainer, auteur en consultant op het gebied van fotografie en beeldbewerking, drukwerk en uitgeverij. We spraken met Maike over de aantrekkingskracht van zwart-witfoto's binnen verschillende genres, de juiste keuze van het onderwerp en bewerking, en aanbevolen bewerkingsprogramma's. Ontdek Maike's tips hieronder.

MPB: Wat fascineert je het meest aan zwart-wit fotografie?

MJ: Wat zwart-witfotografie zo fascinerend maakt, is zeker de reductie tot licht en schaduw. Je wordt niet afgeleid door kleuren en onderwerpen worden teruggebracht tot de essentie. Dit is vooral zichtbaar in klassieke portretfoto's. Als je een portret uitwerkt in zwart-wit, krijgt het ineens een tijdloosheid. Hetzelfde geldt voor veel andere genres.

Als je landschappen fotografeert, krijg je hetzelfde effect. Natuurlijk zijn landschappen en natuur ook heel indrukwekkend door de kleur. Maar zwart-witfoto's tonen het weer, tonen het licht, tonen het drama in het landschap. Dus die grote en kleine lichtspelingen die er zijn die je anders misschien niet op die manier zou zien omdat je zou worden afgeleid door kleur. 

Architectuurfotografie is een ander voorbeeld. Architectuur leeft door details, leeft door vormen, leeft door geometrie. En dat zie je allemaal het beste in de reductie tot licht en schaduw.

Dit alles betekent niet dat elk beeld beter is in zwart-wit. Maar het betekent wel dat je in elk genre spannende zwart-wit onderwerpen kunt ontdekken.

MPB: Is het beter om in zwart-wit te fotograferen of de foto naderhand te bewerken?

MJ: Ik fotografeer eigenlijk zelden in zwart-wit. De tijd van analoge zwart-witfilms is voorbij. Er zijn een paar monochrome camera's, zoals de Leica M Monochrom, wat een speciaal geval is. Voor de rest schieten we eerst alle kleuren met de camera. 

Als ik mijn camera op zwart-wit instel, heb ik alleen een standaard grijswaarden weergave op de achterkant van het scherm. En dat laat me niet per se zien wat er echt zwart-wit is in dit beeld, want bij zwart-witontwikkeling gaat het om ongelooflijk veel van wat je nog uit lichtcontrasten kunt halen, maar ook uit kleurcontrasten. Ik kan dit nog niet zien op het display van de camera, maar ik moet het zelf kunnen beoordelen - ook in kleur. 

Voor mij is de betere manier eigenlijk om normaal te fotograferen met de gekozen camera-instellingen en gaandeweg in RAW-ontwikkeling te leren welke beelden wel of geen potentie hebben als sterk zwart-wit beeld.

MPB: Wat bepaalt of een beeld potentieel heeft voor zwart-wit?

MJ: Licht en schaduw moeten er zijn. En, in een bepaalde vorm, contrasten - dat is het belangrijkste. Zwart-wit leeft niet door heldere kleuren, maar door bestaande contrasten. Dit kan een sterk licht-schaduw contrast zijn of een contrast van details. 

Het kunnen ook kleurcontrasten zijn, op voorwaarde dat ze nadien kunnen worden vertaald naar zwart-wit. Complementaire kleuren zijn hiervoor het meest geschikt.

Er zijn ook kleurcontrasten die alleen in kleur werken. Je kunt groen en blauw bijvoorbeeld goed naast elkaar zetten en het ziet er helder en fel uit. In zwart-wit is het echter een grijze massa. Daar moet je in de loop der tijd oog voor krijgen.

MPB: Waar moet je op letten bij het bewerken?

MJ: Ik bereid eerst een foto voor in kleur om een referentie te hebben. Dit helpt om de helderheid, het contrast en de uitspraak van de kleurenfoto te begrijpen. Daarna begin ik met het omzetten naar zwart-wit. 

Een goede zwart-witfoto is alleen gerechtvaardigd als hij beter, expressiever en effectiever is dan de kleurenfoto. En dat zie ik alleen als ik de kleurenfoto ook perfect heb voorbewerkt. Deze voorbewerking omvat een zeer klassieke toonwaardecorrectie. 

Je moet ervoor zorgen dat je een 'echt' zwart en een ‘echt’ wit hebt, en niet alleen een vlakke grijswaardenafbeelding. 

Het is ook belangrijk om de kleurzweem te egaliseren. Anders, als ik de afbeelding converteer naar grijswaarden, zal elke kleurzweem als een sluier over de afbeelding liggen en de afbeelding er meer vlak uit laten zien. Later, in zwart-wit, kun je niet precies zien wat die grijze waas veroorzaakt. 

Het doel is om de contrasten van de foto naar voren te halen, zodat je deze vervolgens om kunt zetten naar zwart-wit. Je kunt dit doen door contrast correcties, door de gradatie, helderheid of waas aan te passen. Textuur is handig als de afbeelding kleine detail contrasten heeft.

Een gecontroleerde omzetting van kleuren naar grijswaarden kan deze contrasten ook echt naar voren halen. Klassiekers zijn bijvoorbeeld een geelachtig strand en een blauwe lucht - je kunt dit complementaire contrast omzetten in een heel sterk licht-donker contrast.

MPB: Zie je het beeld in zwart-wit voordat je een foto maakt of zie je dat pas tijdens het bewerken?

MJ: In het ideale geval gebeurt het daarvoor. Ik denk: "Wow, dat wil ik in zwart-wit doen." Sommige fotografen hebben als specifiek doel om in zwart-wit te fotograferen. Dan moet je op zoek gaan naar de juiste onderwerpen.

Als je gewoon alleen op pad bent, ben je waarschijnlijk vooral op zoek naar onderwerpen. Dit kan een kleur zijn of een onderwerp waarvan je denkt dat het er goed uit zou zien in zwart-wit. 

Als je contrasten ontwikkelt in de kleurenfoto en dan het geheel nog eens probeert in zwart-wit, kan dat verrassend goede resultaten opleveren. Ik zou het helemaal niet beperken tot de ene of de andere manier. Alles kan.

MPB: Welke programma's gebruik je voor het bewerken?

MJ: Voor mijn RAW-bestanden gebruik ik Lightroom en soms Camera Raw. Dat zijn perfecte programma’s voor zwart-wit ontwikkeling. Capture one is ook een goede.

Natuurlijk zijn er wat kleine tweaks die je met Photoshop kunt doen. Je kunt bijvoorbeeld een luminantie selectie gebruiken om de hoge lichten en de diepte te benadrukken, zodat het echt een indrukwekkende en schitterende zwart-witfoto wordt. 

Er zijn ook plugins die je kunt gebruiken. Ik denk dat de bekendste de Silver Efex van Nik zijn. Het bijzondere hieraan is dat het analoge film probeert te simuleren. Maar de parameters, zoals de onderliggende gradatie curve, kunnen allemaal nog worden aangepast.

MPB: Heb je nog laatste tips? 

MJ: Het belangrijkste is, zoals ik al eerder zei, om op zoek te gaan naar contrasten en van tevoren iets in zwart-wit in je hoofd te filteren. Dus let op licht en schaduw, contrast, complementaire kleuren of heldere details.

Je moet ook letten op de juiste belichting, vooral als je met tegenlicht speelt, anders kunnen de hooglichten uitbranden. In dit geval is het handig om een belichtingsreeks te maken om betrouwbaar bronmateriaal te hebben. 

Ik raad absoluut aan om met RAW-bestanden te werken. Je hebt grote toleranties, dus je zit meestal aan de veilige kant. Maar als je lichte reflecties of zelfs tegenlicht hebt, moet je ervoor zorgen dat je ook de lichtere delen van de foto belicht, zodat daar nog bruikbare gegevens in zitten. 

Maar wees niet bang voor uitgeholde hooglichten of bijgesneden dieptes - dat is wat vaak oplicht in het histogram. Daar hoef je je niet zoveel zorgen over te maken. Integendeel, als er contrast is, is dat goed omdat je dan precies het zwart-wit creëert dat je wilt in je zwart-witfoto. 

Tot slot wil ik nogmaals benadrukken dat een zwart-witafbeelding niet hetzelfde is als een grijswaardenafbeelding (en omgekeerd). Op het moment dat ik overschakel van kleur naar zwart-wit, of dat nu in de camera is of in de verwerking, is het nog geen zwart-witafbeelding. Het is gewoon grijswaarden. Ik moet ervoor zorgen dat ik echt kan ontwikkelen en een mooi zwart-witcontrast in het beeld kan brengen. Op die manier krijgt de foto een geweldig effect.

Wil je aan de slag met beeldbewerking? Verken onze gids over beeldbewerken voor beginners. Bekijk voor meer tips en technieken de MPB Blog.